Muisca vundopa

Teliz mal Wikipedia.

Muisca vundopa vas folireem is vundeem tis ton jonloraf ik zolkevaf ik kotloraf kor donarir ise tir ke Muisca alka. Zabdura ke folireem ke Muisca me tid vey lorafa razdara voxe gan savsapafa nega munesteyena kan Crónicas de Indias ugalda suteyena gan espanik abdibak tukristevafa abduaxa zo deayad.

Ison, rwalt is sanefa prostewa va kipi ke Muisca vundopa al dunud. Voxisen ina va malgrupera ke suteroteem is wenya is balumaropa is aryona yamba zanudayar.

Redus vund

Vund ke Bague

Tore ant Bague kruldeyer, i Veygadikya. Bam Bague ieyer azen konak lorik is afi is ruxeem is sulemeem is Muisca sane awiyid. Azen lorik va furutsa gu fay is rapor kopleyed ise va bitej ko dark faytawayad. Va zavzas kelk kou furutsa nariyid aze ilkabuyud, numen batkane bitej vanbliyid. Wori kotcoba tiyir yalestafa, mecoba zekayar. Batdume lorik va Bague bam auzuyud ise va niga muxayad kiren mecoba zekayar meie mamayar. Veygadikya va ulixa egayar. Lorik uliyid vieli komodeyed nume toz klokeyed ise toz corayad. Kotcoba koe klokara zekayar, zveri dankayad, stoya lorayad isen ayikeem va vieleaf lag viunsuyur. Viele lorik divmodeyed, pune afi ko tame kalpleweyer isen kotcoba toz zekayar, dum koe klokara.

Vund ke Chiminigagua

Ugale miel duyur, abdida betcoba koe tamava kruldeyer, pune afi koe rapa yoltkirafa gu Chiminigagua tiyir lizu divstiyir. Chiminigagua toz divfiyir ise va intafi afi divnediyir. Inaf taneaf redun blisik tiyid ebeltafi zveripi. Mbi benplekyud da va winta di gonexuleyed, gaeleson kan pez. Isen gael tiyir aftaf is afif. Isen viele va tamava koetalayad, pune kotcoba tiyir aftafa ise zo tuafiayar. Azon Chiminigagua va arak ke tamavaf wiceem reduyur, don an listaf plek tis Awalt is Tael.

Vund ke xantumik ke Sogamoso is Ramiriquí

Awalt Dopewa bak fiptara va Huán jora kimbasa va kareizuna bifa koe vund ke Sugamuxi is Ramiriquí.

Koe winka ke Hunza isu Sugamuxi, lan vund kruldeyer, kareizus da kelt is tawava is varaf arak vaxe awalt is tael ba vanblira ke tamava ixam tiyid voxnumen kotcoba koe orika tigiyir isen ant toloy blisik koe tamava kruldeyed : xantumik ke Sugamuxi is tel ke Ramiriquí. Bat toloy xantumik va ayikeem reduyud : va ayikye kankum blafotafa tawa, is ayikya kankum lana ontinafa werdinda dem suxaf colk. Bam koafitison va tamava, xantumik ke Sugamuxi va nutaf xantumik ke Ramiriquí tic kelt wetce awalt stakseyer. Voxen rabateson da awalt va miel dikote afiayar, Sugamuxi va kelt dere ticfiyir aze kadayar tael. Batcoba bak santoleaksat sokiyir numen banvielu bifa koe tulon Sogamoso zo fiptayar : kan Huán jora.

Vund ke Bachué

Bachué kadase perake, grabom ke Rómulo Rozo (1925).

Bachué

Moi redura va tamava, lana ayikya yoltkirafa gu Bachué okon gu Furachogua div Iguaque uzda kobliyir. Va bardafe rumeikye kan nuba giyir. Sin va meftava kal meila titlaniyid lize va mona kolnayad lize azon bliyid. Bachué va Qhuzha ba inafa sardafa klaa yerumayar numaze va jontik oc bliayar. Tiyir bodapafe eke va balemoy ok tevoy oc ba kota toma nazbayar numen tawava kalion di tiyir kotrafa gu ayik.

Bachué is yerumanye jontikliz koyayad, kotlize iskeson va nazbeik. Arti jontika tanda sin re tiyid guazaf ise dositatason van xantafa uzda, va intaf oceem rozayad. Viele kot ayik kene uzda di tigiyir, pune Bachué puon pulviyir, koldason da sin tamon di bliyid ise va zilin loveem don tulon atayera va lorik di malaskiyid. Viele ten dewitcayar, pune nekev kotlizufa borera doneyer. Bachué is Qhuzha kadayad perake aze va uzda parmon titlaniyid. Kaikion Bachué jontiklize lanviele di awiyir.

Seltayaf vund

Vund ke Bochica

Bochica

Cugexa va Bochica tuseltayas gradilik ke Muisca sane, koe Cuítiva.

Sedme bat vund male ronekafa azeka, valevion megrupenikye va azekexa ke Bogotá artlaniyir, i ayikye dise va batakafa alma is faltaf iteem is usuk abrotcaf kale fonta is vaniksantuyun kan vinotca isu lukast, diskise va moek ok kruja kale koelt vaniksantuyuna kan weboka moe ronepita. Va Pasca wida artlaniyir aze va Bosa koolaniyir lize lana dositasa wegidolinda awalkeyer. Niskeem gan Muisca saneik di zo videyer. Bate ayikye yoltkirafe gu Bochica gu Chimizapagua ( sugdalasa vas staksenik ke Chiminigagua ) ik Nemqueteba ik Xué ikz- dere zo yoltayar.

Bochica va femura va kilta is layera va moek pu Muisca kotaveyer kiren banvieli sin va duskafa toa ke kilt vaniksantuyuna kan wazdelam gidiskiyid. Mal Bosa ko Fontibón az Funza az Serrezuela ( re Madrid ) az Zipacón laniyir, aze van lenteka. Koe Cota va konak viel tiskiyir ise pu jontiktan ke vikafa vema kotaveyer. Ticu velkap vaname kelor anamezaf vas loon tol-decitoya bora pulviyir. Kaikion tumtaxo zo kolnayar. Mielon Bochica koe lana arula tite tana meftava poke Cota kenibeyer. Stekeon va koyara kal winka ke Guane lentronon dakiyir, aze va winka ke Hunza is Sugamuxi krant kolaniyir lize di griawiyir.

Vund ke Sadigua

Sedme ugaldik ke espanafa Amerika, Bochica yolton gu Sadigua koe winka ke Hunza isu Sugamuxi zo grupeyer. Sadigua vas minaf vuwik co sugdalar. Koe batyona winka yolton gu Sugumonxe ( merowinik ) is Sugunsua ( griawisik ) dere zo grupeyer.

Taneafa wida artlaniyina koe bata gola tiyir Ganza ( refa Gámeza ) is xo yoltkirafo gu Toyú lize koe lana arula barkon zavzagiyir. Banlize va okilik ke Ganza azu Busbanzá azu Socha azu Tasco azu Guaquirá aze Sátiva auzayar. Voxen ke ban okiliktum, Sugamuxi tiyir lozolonaf ke sin. Viele Sadigua va Otga debak artlaniyir, pune inaf Nompanen okilik do varafe sane emudeyer.

Sadigua va femura va kilta is layera va moek kotaveyer, is dere lidaf nelkoteem ke dodafa blira. Artlaniyison va Iza wida, griawiyir, anton iskeson va koinga ke tanoya nuga moe lana raporka.

Vund ke Huitaca

Kadimi griawira ke Bochica, lana listapikya yoltkirafa gu Huitaca ok Xubchasgagua artlaniyir. Wetce Chía lorikya ok nazbeikya ke Chía dile zo pilkomodar. Huitaca va enilt volaf gu tel ke Bochica taveyer. Ruyeyer da kottan rowiyuyur, ektudason va puvegura ik vefara ik izakura ise va olegasik me gokopomayar kore ale gadikeem tiyir.

Vund ke Tequendama

Tequendama stoya, reduyuna sedme vund gan roti ke Bochica.

Larde Muisca saneik va tarkara ke lorikeem al drasuyud, pune va Chibchacum bavieli lodalban lorik kantayad. In, molavason va azekexa djukuresteyer batenide va Sopó kuksa isu Tivitó reduyur. Molavara va jontik warolaks is ayafa blira vilayar vieli korik kizoyuyud ise getineyed ise wetayad enide gan Bochica gu bata zexa di zo tunuyayad. Tere lankielon bak buzepe, Bochica vamo korfi dem taksul koe nuba awiyir aze va taksul gu jaka elekasa va lava vankabuyur numen Tequendama stoya ve fenkuweyer, xaason kev lava. Pursatason gu muvarapa, Bochica va Chibchacum lanzayar. Gakera tiyir burera va tamava moe epiteem, voxen in tildeteson epitaruyur, kotviele rufta duyur. Huitaca gan Bochica zo pursayar nume gu bugimo zo artazukayar.

Loropa

Sedme Muisca folira, rulda ke tamava yoltkirafa gu Quyca tir :

  • Quyca : Tisa tamava ;
  • Guatquyca : Vamoefa tamava lize Sué ( lorik va Awalt ) is Chía ( lorik va Tael ) is aryona lorikinda blid ;
  • Tinaquyca : Valevefa tamava lize awalkik blid. Sedme bata folira, awalkik va orikafa vosta remlanid aze va kuksa moe ankit kum vartebak goremlapid vieli va xo koepakon ice tamava artlanid, i va xo kotrafo gu miduxo is koafino gan warzaf awalt.

Lorik is lorikinda

Cugexa va Muisca sane koe Chía. Bachué lorikya ticeon tigir.

  • Bagué : Veygadikya
  • Chiminigagua : An lorik, felisik va afi. Va altokaf kaatoeks somedir : kotcoba reduyuna sotir vey ina. Va afi ko varafa tamava kan toloyi veyafi ebeltafi zveri anamgimayar abdida Awalt is Tael di kruldeyed.
  • Chibchacum ( okon gu Chibchacun ) : Va muva sostujer ise va salt ke kuksa arjoyar ise va ruftacek sonekir radimida Bochica al lanzar nume va tamava moe epiteem gonoburer.
  • Sué ( okon gu Suá ) : Lorikye va awalt. Sometir afi kiren afi sotir vey Chiminigagua.
  • Chía ( okon gu Chié ) : Lorikya va tael. Va miel sofelir. Va tisila nekisa va ske is mola is ayafa xialara lecar. Gu Huitaca ikrezuuyuna gan Bochica is artazukayana gu bugimo dile zo pilkomar, ok gu miv Tael.
  • Bachué ( okon gu Furachoga ) : Xantumikya ke ayafa zaava. Va ayikyafa tisila ke welkera ke tuwava kaatoer. Va atrira ke ruxa is faytawara is vimba taneatir.
  • Sugunsua : Sedme Darío Rozo kotlik, Sugunsua tir yolt ke yerumanikye ke Bachué, i ke yerumanye ganon gaayane beka ine me tiyir gadikya. Ina va ayikyefa welkesa tisila lecar. Sedme Fray Pedro Simón, inaf yolt vas griawisikye sugdalar.
  • Bochica : Tuseltayase lorikye ke Muisca sane, ronuon artlaniyise. Dise va batakafa alma is lukastap is latkaf usuk is faltaf iteem. Va favlaf yambeem is lidaf nelkoteem taveyer. Va tisila gotusa va ayafa gruuca lecar.
  • Chaquén : Lorik va jowa is tena is greelt ke vultera. Va befoltura is fipta is baerdafa jora is geja taneatir. Va tisila nekisa va daava lecar.
  • Nencatacoa ( okon gu Fo ) : Lorik va izakuca is jlokuca is lexa is stutera. Va xa gu aryon kor artazukar. Va layesik is layrubiasik nendar. Ton bresitol dile muxawer maninde gu Fo zo yoltar.
  • Cuchavira : Lorik va korfi is selaropa, walasik va ayikeem gu lorikeem. Gan vozesik is ayikya bak radekara zo korozayar.
  • Guahaioque : Lorik va awalk. Va vuda koswayar, isen espanik gu oretlik pilkomodayad. Ton gedraf kor is virnafa kolma zo kaatoeyer.
  • Suativa : Lorik gotus va bali ke awalkik is volkaluca is xaka ; va swava ke rotuca viwazer.
  • Huitaca : Nazbeikya ke Chía lorikya. Dile pilkomodana ton ar kor ke mila Chía ton falte.

Vundik

  • Goranchacha : Nazbeikye ke Awalt kobliyise ton smilkxa koe Guachetá.
  • Tomagata : Grupena yolton gu Rabón okilik, co tir itenjafa, va balemoya oblaka is aultap co dir. Tiyir ceakapafa is albana gan Muisca sane.

Vundaf sulem

  • Toloyi zveri vey Chiminigagua, ayewasisi va afi ko varafe tame is anamgimasi va mureyolk is irkolk.
  • Rostaza ke Tota uzda : Divulaf blisik blis koe Tota uzda.

Baerdaxo

Muisca va lanyon tuwavaf debak dum kuksa is uzda is meftava is venta payuyud.

Vuestexa

  • (es) Simón, Fray Pedro. Noticias historiales de las conquistas de Tierra Firme en las Indias Occidentales (Edición sobre la de Cuenca de 1626; Bogotá, Imprenta de Medardo Rivas; 1882) Primera Noticia Historial.

Muisca : sane ke Kolombia is savsaf abdiespanaf seltay
Seltay

TawamiduraVegeduropaYambaKocopaBurmotaropaSkapaInseikLexaAvaVundopaAlkaGeja

Debak

FúqueneGuatavitaIguaqueSuescaTotaTequendama stoya

Izva

Muisca abdigaldaSavsaf bowesikPasca meldChocontá meldTocarema meldEspanafa olgalicura

Nafalik

Zipazgo : MeicuchucaSaguamanchicaNemequeneTisquesusaZaquesazipa
Zacazgo : HunzahúaMichuáQuemuenchatochaAquiminzaque

Lorik

ChiminigaguaBachuéChíaSuéBochicaHuitacaChibchacumCuchaviraNencatacoaChaquénChibafruimeGuahaioque