Cangaço

Teliz mal Wikipedia.

Cangaço tir yolt vanziliyin pu lana tozekucinda koe Nordeste gola koe Brasila mali rav ke XIX-eafa decemda kali taneafu acku ke XX-eafa decemda. Koe bata lindafa gola is figapafa gu midura ( sertão ), seltafa tikira tid olgapafa isen volmiltaca tid zolonafa loon dam arlize.

Koe teca exura va felira ke pilkotik is bowere, jontik ayik gorayad da vanpiyid alizmonaf tozekik ( cangaceiro ), krabeson koe divatcepe ke patectay is kalaneyason va erba is sinka, djupojaxadason.

Xanta[betara | va krent betá]

Sedme konak izvopik turietovayas va seltafa tozekuca num kodoplekuyus va cangaceiro gu bat lizor, ane sare ke brasilaf cangaço lizor ba xonukesisa rodara ke 1877-1878 tozuwer azen pelava tir katecton gu tela ke 1919.

Bak 1834 cangaceiro trogarn ta vuestera va blay dem wawaf tawadayik irubas koe letafe divatce valente Brasila is diskis va leltafe vage isu edji is ervo dum veya ik dierk i zelt ik nilaf wedap ( peixeira ) ixam zo faveyer. Cancageiro trogarn tiyir vetajaca bazesa va olkik me rodezales va dilint gu blira ke loon vonenafa gola ke biradom.

Banugale koe bana gola, toloya grustansana lospama dem ervokiraf tozekik tiyid. Jagounço tozekik tiyid erbudik kobas mu bettan dodeckes, i mu gubeon pilkotik djurojus va dilintaf pilkotik ik djutsunes va tawamidus dodelik.

Toleafa lospa, i tela dem cangaceiro gan lowawafi ki ke sanelia laninde zo zobeyer : bat tozekik va lanyona lovafa linulara al zaleyed, i va tulon sodegara is dimdolera ika logijafo dro is fastafa jora. Ikaon, sanelia va brava is sinka tiskayar ise givayar enide va ji ( volante ) stakseni gan bowere ta sopera di rodivvawayad.

Bat korik pomas va cangaceiro gu coitero zo yoltayad. Sinafa danda tiyid jonkafa : lantan tiyid milyasaf gu lan cangaceiro olkik oku vegungaf oku dikis, artan gan vonewera ke tcumivafi roti zo dulapayad, oken artan va sin dye kivackayad. Lan cangaceiro okilik ke Nordeste ke Brasila, tulon Antonio Silvino ( 1875-1944 ) tiyid sposaf gu teginyi, solve ar tiyid gu udutuca, tulon Rio Preto.

Rujara[betara | va krent betá]

Volante jiik tiyid milk dem blayam ( dem 20 ik 60 ervolitik ) staksen gan kot galdolk ke galdafe sokasane ke Brasila, isen sinafa vuida tiyir tulizukara va cangaceiro tozekik isu kalvilara. Gu macaco ( jidol ) nope intaf lerkaf tantazukot is kalvegera va benplekura zo yoltayad.

Virgulino Ferreira da Silva, okon Lampião
Finta ta gralomera va Lampião
Taka ke cangaceiro blayikeem ke Lampião divnediyin gan ardial moi sinafa xonukera

Martig ke cangaceiro tozekik[betara | va krent betá]

Cangaceiro tozekik pilkovon linulayad ise va int givageyed. Cugote grupasadackayad. Blis moe letaf siday ke Nordeste, vanmiae torestaala ( Caatinga ) gomobliyid. Soe nekev idul ke afizcek, cangaceiro tozekik va diskira va leltafe vage ingane gu konaka ksevafa vinotcinda is yantaki.

Va leltafa toba dem talolk is aryoni yantaki asadayani dum ta pertor dere faveyed. Nope idul is isk ke lava, lan cangaceiro tozekik va int fereon kofigayad.

Ervo ke cangaceiro[betara | va krent betá]

Ervo ke cangaceiro tozekik nelkon tiyid dierk ik tcabanes zelt. Westa is veya gu pára belo zo yoltad.

Cangaceiro va peixera al tusposayad, i va wed xanton zanudas va tucuara va kabay az dere malsaven ta nakera ok laridagabera va kosik.

Lampião, i sanef gradilik[betara | va krent betá]

Tel losposaf cangaceiro tozekik, i tel jontikviele gesian gu kotrafa izva ke cangaço lizor, tiyir ayikye yoltkirafe gu Virgulino Ferreira da Silva is ikayoltkirafe gu Lampião. Kobliyis bak 1897 koe Serra Talhada wida koe Pernambuco galdolk, va tozekafa klepa moni tolsanda bokayar ugale tiyir leltaf yambudik, nope jaxadara wal toloya yasa. Gadikye, i sutaf tawadayik, gan ardial bak koboda zo aytayar. Konake berikye otceyed voxen baroye va riyomeso Virgulino ko cangaço lizor dositayad.

Lampião grubeliyir ise va wezo diskiyir, isen batcoba tiyir riaca koe sutafa gola ke koak ke Nordeste. Torigino gu aotcaca ke gradilik is tozekik, Lampião ikayoltkirafo gu Senhor do Sertão ( Jiomik ke Sertão ) is Rei do Cangaço ( Gazik ke Cangaço ) vanpiyir tana sanefa brija ke Brasila. Bak tana inafa krabera, va Maria Bonita koe Bahia gadolk yerumayar. Inaf tozekikaf blay tiyir tegis bak mon 19 tanda ise meviele tiyir dem lo 50 okollakis ervokirik.

Lampião bak 1938 gan ardial koe xo tigiso jowon ice Bahia galdolk isu Alagoas zo aytayar viele kocenkasik va inafo pemaxo pu ardial razdayar. Zegodafa dilfura ton fortey tenuweyer. Kotak ke blay don Lampião is yerumanik zo xonukesiyir.

Vunda[betara | va krent betá]

Bocaf kagrupen cangaceiro tozekik, Corisco, bak 1940 koe Barra do Mendes koe Bahia galdolk zo balieyer.

Sanefa nega nakilasa va cangaceiro ixam tiyid jontika titi decemda voxe moi xonukera ke Lampião is Corisco zo jonkayad, koswason va yon nordestino sanef ezlopik tukotabas va sinyona sega kan cordel dankinda gizirsena bak dolexo is kazaxo.

Turietavan cangaceiro tozekik porfeon tiyid detce ke dat reiz isu neva isu sanegaks isu elpat isu sumewisikifa skulta.

Sedme jontik brasilik, cangaceiro tozekik tid gradilik ke rwalt, i tec Robin Hood takon gu tawadayafa exura va gijarotiuca ke pilkotapikeem ke gola ( coronel ). Lampião re wan tir tel losposaf bat tozekik devilayas va sutaf patectay ke Nordeste.

Yambafa brudira va cangaceiro tozekik[betara | va krent betá]

Koe Brasila, tulon, cangaceiro tid tana watsa ke berpot ke Jorge Amado sposaf suterotik, i ke Seara Vermelha berpot ( Kerafa warolara )sanegayan bak 1946.

Bak 1997 Hermann wimbrasik va wimbra vergumveltkirafa gu Caatinga sanegar, i va rupa icde cangaceiro dilizesa bak 1930-e sanda.

Koe Franca, titi 1980-e sanda, arotievafa Os Cangaceiros lexarega va vuestera va brasilafa eltafa tozekuca divedjon kretur, isen bak 1980 arotievaf francaf Bernard Lavilliers dankasik va Sertão danka ( va danka  ) buner, i va danka vuestesa va sposaf cangaceiro Lampião.

Sertão danka, gan Bernard Lavilliers, tarizana pu Cangaceiro

Eweem ke Sertão danka gan Bernard Lavilliers (1980)

Caruarú Centenario gida, sersafa mawa, wixo va vlastexo, ksevafi sumewisiki, okaf tralek
Luist ke sukonasiko va gael vaf dum fekra gabiyed
Ironokafo Texaco (recela) su budewer
Ant valpok va jin maninde rotalbad
Sinafa forteyotafa kutcara va jinafa keniba tatced
Kiewaxe kev jin ! Co gomepiyí...
Yaxawes koe iriba, va jinafa puda terektal
Dum guazafi turci, kel da putcegá
Va blafotafa gariza ke caboclo (lerkik), i va Antonio Das Mortes
I va capangas (ervokirik) doden gan fazendeiro (pilkotik)
Abdigivatason va rin gu grufa tildera.

Rostas dolesik va awalt,
Va wageya, va tapegaxo, va batakafe bixe
Batliz meviele woratad,
Stragal, nuve wira va wawik losutaf dam jin tir karavaldara.
Battode artlapic, batliz ko sertão (gola), kottan rolapir, batlize mecoba tir

Awalt izakaf gu riyoma koe kelt anamenir
Ise va patectoy ke tawa is eip vumber
Lize ba remnira izga ke Lampião awinyir
Lizu cangaceiro tunuyasik artlakitid ?

Gamdan okollakisik moe blakeraf okol
Ton zelt bene refemot ceptaviltas
Va bato letaxo is rod is dibla su remlakir
Aneyatason va abico cruzeiro (talolk) ko Caruarú.

Jijasaf idulugal va sertão (gola) kelkar
Ugal ba miafiz al vukir
To valevion

Keson da kusto va tcazexa omar
Da kontan ticu rasek va copuca dulaper
Va gopa pulvitison va Rena anton gil
Tuwiiskanon gan afi dum koe cade

Kot vigadankasik va rinafa danka goneviegar
Kore to piksa va kom zilir
Va xonuka me kival, dace kel
Dem parabellum (dierk) idjon ice sertão

Awalt izakaf gu riyoma koe kelt anamenir
Ise va patectoy ke tawa is eip vumber
Lize ba remnira izga ke Lampião awinyir
Lizu cangaceiro tunuyasik artlakitid
Sertão, sertão, sertão...

(fr) Paroles de la chanson 'Sertão' par Bernard Lavilliers (1980) Danka

Caruarú hotel Centenario, suite princière, vue sur les chiottes, télé couleur, courant alternatif.
Les pales du ventilateur coupent tranche à tranche l'air épais comme du manioc
Le dernier Texaco vient de fermer ses portes
Y a guère que les moustiques pour m'aimer de la sorte
Leurs baisers sanglants m'empêchent de dormir
Bien fait pour ma gueule ! J'aurais pas dû venir...
Calé dans ton fauteuil tu écoutes ma voix
Comme un vieux charognard tu attends que je crache
La gueule jaune des caboclos, Antonio Das Mortes
Capangas machos à la solde des fazendeiros
Pour te donner un avant-goût de vacances intelligentes.

Ceux qui vendent du soleil à tempérament,
Les cocotiers, les palaces, et le sable blanc
Ne viendront jamais par ici,
Remarque, il paraît que voir les plus pauvres que soi ça rassure.
Alors allez-y, ici, dans le sertão, tout le monde peut venir, ici, il n'y a rien

Un soleil ivre de rage tourne dans le ciel
Et dévore le paysage de terre et de sel
Où se découpe au passage l'ombre de Lampião
D'où viendront les cangaceiros de la libération ?

Le cavalier que je croise sur son cheval roux
Son fusil en bandoulière qui tire des clous
A traversé ce désert, la sèche et la boue
Pour chercher quelques cruzeiros à Caruarú

Un éternel été émiette le sertão
Le temps s'est arrêté, en plein midi
Il y a déjà longtemps

En attendant que l'enfer baisse l'abat-jour
Qu'on se penche sur ta misère du haut de la tour
Tu n'as que de la poussière pour parler d'Amour
Aveuglé par la lumière comme dans un four

Que tous les chanteurs des foires gueulent ta chanson
Même si c'est le désespoir qui donne le ton
Tu n'as pas peur de la mort, même tu l'attends
Avec ton parabellum au coeur du sertão

Un soleil ivre de rage tourne dans le ciel
Et dévore le paysage de terre et de sel
Où se découpe au passage l'ombre de Lampião
D'où viendront les cangaceiros de la libération
Sertão, sertão, sertão...


Cristino Gomes da Silva Cleto, okon Corisco

Danilo Beyruth brasilaf wimbrasik va Bando de Dois wimbra sanegar, i va rupa ke toloy cangaceiro tozekik tis antaf moblisik ke blay tsalayan gan ardial. Bata rupa va sinafa jaxadara kareizur.

Elpat[betara | va krent betá]

Konak elpat va sega ke cangaceiro al yunked, don :

  • O Cangaceiro, gan Lima Barreto, 1953.
  • A Morte Comanda o Cangaço, gan Walter Guimarães Motta, 1961.
  • Deus e o Diabo na Terra do Sol, gan Glauber Rocha, 1963.
  • Antonio Das Mortes (O Dragão da Maldade Contra o Santo Guerreiro), gan Glauber Rocha, 1968
  • Baile Perfumado, gan Paulo Caldas is Lírio Ferreira, 1997.
  • Lampião, mort ou vif !, gan Philippe Coudrin, 2006.

Dere rupel[betara | va krent betá]

Vuestexa[betara | va krent betá]


Cangaço
Kudja va cangaceiro koe Brejo da Madre de Deus widavama ke Pernambuco galdolk
RIETODA
Rietoda Seltafa is nuyevafa tozekuca
Mukot Tawamidurafa fabdura
Tegirinda Ervokirafa is tozekafa exura
TIGIXO
Patecta Brasila  
Gola Nordeste
Sare 1877-1940
KOROBIK
Lizoraf korobik Antonio Silvino, Lampião, Corisco
  Tuveli icde Arotieva 
Gola ke cangaço lizor